 Müsəlman olaraq həmişə öz tariximizlə fəxr etmişik. Bir ümmət olaraq biz İspaniyadan Çinə kimi uzanan böyük bir mədəniyyət qurmuş, müasir elmlərin bir çoxunun əsasını qoymuşuq. Müsəlmanların elmi nəaliyyətləri olamasaydı, bu günkü Avropanın inkişafına təkan verəcək bir qüvvə olmazdı və modern dünyanı yaratmaq çətin ki, mümkün olardı. Lakin bu mədəniyyəti və bu elmi kimlər və nəyin bahasına inkişaf etdirdilər? Mövzunu daha aydın anlamaq üçün İslam dünyasının böyük islahatçısı, müasir İslam fəlsəfəsinin banisi Sədrül-mütəillihin Molla Sədra Şirazinin həyatına nəzər salaq.
Təvəllüdü
1571-ci il idi. Səvəfi xanədanının ikinci şahı I Təhmasib şahlıq edirdi. Ölkənin böyük şəhərlərindən biri Şirazda adlı-sanlı tacir İbrahimin evində oğlan uşağı dünyaya gəlmişdi. İbrahimin sevincinin həddi-hüdudu yox idi, çünki bu uşaq onun nəslini davam edəcək yeganə oğlu idi. Uzun illər İbrahim nəzr edirdi ki, oğlu olsa onu Allahın xidmətinə sövq edəcək və adını Məhəmməd qoyacaq. Belə də oldu, uşağın adını Məhəmməd qoydular. Sonradan bu uşaq Molla Sədra kimi tanınacaq. Altı yaşına çatan Məhəmməd ibtidai təhsil üçün mədrəsəyə getdi. Çox keçmədi ki, İbrahimin oğlu öz istedadı ilə müəllimlərini təccəbbübləndirməyə başladı: o ibtidai təhsil proqramını həmyaşıdlarından tez başa vurdu. Artıq müəllimlər etiraf edirdilər ki, mədrəsədə bu uşağa dərs deyə biləcək müəllim yoxdu. Həqiqətən də, həmin dövrdə təhsil olduqca aşağı səviyyədə idi və hansısa biliyə yiyələnmək istəyənlər Təbriz, İsfahan və ya Qəzvin kimi böyük şəhərlərə üz tutmalı idi. Bunun da bir səbəbi var idi ki, elm cəmiyyətdə dəyərsiz olduğundan onunla heç kəs məşğul olmaq istəmirdi. Gəncələr öz həyatını ticarətlə bağlayırdılar, çünki elm oxumaq həm çoxlu vəsait tələb edir həm də gələcəkdə insana heç bir gəlir gətirmirdi. İbrahim də belə düşündüyündən bildirdi ki, oğlu məktəbdə yazı-pozunu öyrənməklə kifayətlənməli və ticarətdə ona yardım etməlidir. Uşağın müəllimləri nə qədər səy göstərsələr də, İbrahim dediyindən dönmürdü.
İbrahimi başa düşmək olardı. Axı Şah Təhmasib artıq dünyasını dəyişmiş, onun əvəzinə isə bacarıqsız II İsmayıl keçmişdi. Tarixçilərin yazdığına görə, II İsmayıl ömründə bir an belə ayıq olmamışdı, o daim nəşə və şərabın təsirindən məst idi. Şah bilirdi ki, qızılbaşlar onu hakimiyyətdə çox saxlamayacaq və gec-tez onu başqa şahzadə ilə əvəz edəcəklər. Odur ki, İsmayıl bütün şahzadələrin qətlinə fərman vermişdi. Möcüzə ilə sağ qalan şahzadələrdən biri Herat valisi Abbas idi. II İsmayıl əyləncə xərclərini ödəmək üçün ölkədə nə qədər varlı insan var idisə hamının malını əlindən alır, özlərini isə öldürürdü. Bu səbəbdən İbrahim ara sakitləşməyincə ailəsini Bəhreyndə gizlətməli oldu. Əyyaş şahın hakimiyyəti çox çəkmədi, 2 ildən sonra onun yerinə böyük qardaşı Məhəmməd Xudabəndə keçdi. Bu şah da kor və səriştəsiz olduğundan ölkəni idarə edə bilmirdi. Osmanlı ordusu artıq Qafqazı və Azərbaycanı, özbəklər isə Xorasanı ələ keçirmişdilər. Nəhayət 1587-ci ildə Məhəmməd Xudabəndə taxtdan salındı və onun yerini oğlu, Herat valisi Abbas tutdu. Bununla da Səfəvi dövlətində Şah Abbas Kəbirin şanlı səltənət dövrü başladı.
Elm teşnəsi
Şah II İsmayılın səltənəti sona çatdıqdan sonra İbrahim öz ailəsini Şiraza qaytardı. O, Məhəmmədə bir müəllim tutmağı qərara aldı ki, onunla fərdi qaydada evdə məşğul olsun. O zaman universitet məzunları pul qazanmaq üçün varlı insanların uşaqlarına dərs deyərdilər. Məhəmmədin hafizə və dərrakəsi yeni müəllimini də xeyli təəccübləndirdi. 12-13 yaşlı Məhəmməd bütün Şirazda məşhurlaşmışdı. İbrahim hər dəfə bazardakı dükanına gələndə görüdü ki, oğlu ticarət əvəzinə, elmi bəhslər aparır. Hamı İbrahimə deyirdi ki, Məhəmmədə ustadlığı yalnız zəmanənin böyük alimi Şeyx Bəhai edə bilər. İbrahim soruşdu: "Şeyx Bəhai necə yaşayır?” Dedilər: "İsfahanda bir hücrəsi var, zahid olduğundan heç bir dünya malına sahib deyil”. İbrahim də bildirdi ki, oğlunun alim olub fəqir yaşamasına heç zaman razılıq verməyəcək. Odur ki, Məhəmmədin canından bu elm məhəbbətini çıxartmaq üçün onu Bəsrədəki dostunun yanına göndərir ki, orada yaxşı ticarət etməyi öyrənsin. Məhəmməd atasının istəyinə tabe olub Bəsrəyə köçdü. 16 yaşına çatanda Bəsrəyə xəbər gəldi ki, İbrahim vəfat edib. Yeniyetmə Məhəməd vətənə dönüb ailəsinin dolanışığını təmin etmək məcburiyyətində qaldı. Şiraza qayıdıb atasının işini davam etdi. Lakin, elm öyrənmək arzusu onu rahat buraxmırdı. Ona görə də Məhəmməd bütün işlərini dayısına həvalə edib İsfahana köçməyi qərara aldı.
İsfahan o zaman təzəcə olaraq Səfəvi dövlətinin paytaxtı elan olunmuşdu. Məsələ orasındadır ki, hicri qəməri 999-cu ildə (XVI əsrin sonları) müsəlmanlar arasında geniş yayılan şayələrə görə, hicri 1000-ci ildə dünyanın sonu çatacaqdı. O zamanın bir sıra fəqihləri də, düşünürdülər ki, Səfəvi dövləti on ikinci İmamın (ə) zühuru üçün şərait yaradıb və şayələrin arxasında müəyyən qədər həqiqət var. Bəzi tarixçilər yazırlar ki, Şah Abbas paytaxtı dəyişməklə dövlətini Axirəzzamanın bəlalarından xilas edəcəyinə inanırdı. Digər tarixçilərin fikrincə isə, Şah Abbas Qəzvində tez-tez xəstələndiyindən həkimlər ona məsləhət görmüşdülər ki, cənub şəhərlərin birinə köçsün. Şah Abbas hakimiyyətə gələrkən onun cəmi 16 yaşı var idi. O, Xorasan valisi Mürşidqulu xan və Azərbaycandan Xorasana köçürülmüş tayfaların müşaiyəti ilə Qəzvinə gəlir və zəif Məhəmməd Xudabəndə şah taxtı ona təhvil verir. Çünki, özbəklərlə osmanlıların ordusu ölkəni iki yandan viran edirdi. Şah Abbas da əmisi II İsmayılla atası Məhəmməd Xudabəndənin səltənətinin bütün fəsadlarını məharətlə aradan qaldıra bildi və ölkənin vəhdətini bərqərar etdi. Şah Abbas Azərbaycan, İran və Əfqanıstanı mərkəzləşmiş dövlətə birləşdirməklə yanaşı, burada böyük islahatlar aparmışdı. İki min il öncə Əhəmənilər tərəfindən salınmış yollar təmir edilmiş, yollar boyunca əmniyyatı təmin edən postlar və karvansaralar inşa edilmiş, dövlət idarəçiliyi və ordu qurulucuğu təkmilləşdirilmişdi. Maraqlıdır ki, dindar kimi tanınan şah alkoqol içkilərin təklif edildiyi və musiqinin ifa olunduğu ilk restoran tikdirmişdi.
Müəllimləri
Sanki tale Molla Sədraya təzminat ödəmək qərarına gəldi. Uşaqlıqda atası ona elm öyrənməyi qadağan etsə də, o İsfahana köçüb "Xacə” mədrəsəsinə daxil olur. Bu mədrəsədə İslam tarixinin ən parlaq simaları Şeyx Bəhai, Mir Damad və Mir Fəndərəski dərs deyirdilər. Elmdə Hacə Nəsrəddin Tusi xəttinin davamçısı kimi tanınan Şeyx Bəhai əslən Livanlı idi və uşaqlıqda ailəsi ilə birlikdə Səfəvi dövlətinə köçmüşdü. O, Quran müfəssiri, şair, astronom, riyaziyyatçı və memar idi. İsfahan şəhərinin bir sıra abidələrinin müəllifi məhz Şeyx Bəhai olub. Şeyx Bəhai Şah Abbasın sarayında şeyxulislam vəzifəsində çalışırdı. Onun riyaziyyat və astronomiya sahəsində yazdığı kitablar olduqca maraqlıdır. Hələ XVI əsrdə o yer kürəsinin öz oxu ətrafında dövr etdiyini iddia edir və sutkanın müddətini saniyəsinə qədər dəqiq bilirdi. Onun inşa etdiyi "Gərmabeyi-şeyx” hamamı uzun illər boyu İsfahanlılar tərəfindən istifadə olunurdu. Həmin hamamda suyun nə ilə qızdırılıdığı indiyədək məlum deyil. Müasir alimlərin fikrincə, şeyx Bəhai bioloji yanacaq barədə biliklərə malik idi. Onun Quran ayələrinə verdiyi təfsir bir çox mühafizəkar alimlərin acığına gəlirdi. Şeyx Bəhai deyərdi: "İblis və mələk insan daxilində olan xislətlərdir. Allah İblis və məleykələrin Adəmə səcdə əhvalatını danışarkən insanın daxili aləmini təsvir edir, hansısa kənar aləmdə baş verən hadisələri yox”.
Şah Abbasın qızı ilə ailə qurduğuna görə Mir Damad adı ilə məşhur olan Mir Məhəmməd Baqir Astarabadi isə, Aristotel və Farabidən sonra "üçnücü müəllim” adı qazanmışdı. Mir Damad həmçinin riyazi elmləri mükəmməl mənimsəmişdi. İsfahanda yerləşən böyük "Şah məscidi” onun memarlığı ilə elə inşa edilmişdi ki, mikrofonlar mövcud olmayan dövrdə xətibin səsi bütün məscidə yayılırdı. Bu isə onun səsin surəti barədə məlumatlı olduğunu göstərir. Ümumiyyətlə, Mir Damad o zamanın alimlərinin mənasız bəhslərinə və eyni fikirlərin təkrarlanmasına əsaslanan təhqiqatlara son qoymuşdu və İsfahanda yeni elmi mərkəz açmışdı. Tədqiqatçılar Mir Damadın üstünlüklərindən biri olaraq, məhz onun mənasız və faydasız mövzulara müraciət etməməsini qeyd edirlər. Lakin fəlsəfə ilə məşğul olduğuna görə Səfəvi dövlətinin bir çox müctəhidləri onu məzəmmət edirdilər. Şeyx Bəhai ilə Mir Damadın Şah Abbasa yaxınlığı onları sığortalasa da, digər alimlər mühafizəkarların əlindən canlarını qurtara bilmədi. Müasir mütəfəkkirlər isə (xüsusən Əli Şəriəti) bu alimləri şaha dəstək verdiklərinə görə tənqid ediblər.
O zaman ümumiyyətlə fəqihlər onların fikri ilə razılaşmayan alimləri kafir elan etməyi xoşlayırdılar. Necəki, Mir Əbul-Qasim Fəndərəski Astarabadi kimi bir ziyalı alimlə rəftar etdilər. Mir Fəndərəski, sanskrit və qədim pars (pəhləvi) dillərini bilən bəlkə yeganə müsəlman alimi idi. O bir neçə dəfə Hindistana səfər etmiş, orada brəhman və atəşpərəstlərlə ünsiyyətə girmiş, onların qədim dillərini öyrənmişdi. Vətənə döndükdə o istəyirdi ki, sanskrit və pars dillərində yazılan elmi əsərləri fars və ərəb dillərinə tərcümə etsin ki, qədim insanların biliklərini qorusun. Bununla o, bəşəriyyətə böyük xidmət göstərə bilərdi, lakin zəmanənin müctəhidləri onu tənbeh etdilər. Nəşriyyatlar onun kitablarını nəşr etməkfən imtina etdilər. Onu kafir elan etmək istədilər, ancaq gördülər ki, Fəndərəski olduqca abid və imanlı bir şəxsdir. Onda dedilər ki, bu insan dəli olub, çünki bütpərəstlərin biliklərini müsəlmanlara öyrətmək istəyir. "Quran bizə kifayətdir!” – deyən bu "alimlər” belə bir şəxsiyyətə dəli damğası vurdular və onun bəşəriyyətə verə biləcək irsi məhv etdilər. 80 il ömür sürən Mir Fəndərəski "dəli” olaraq tanındı.
Belə bir ustadlardan dərs alan Molla Sədra gənc yaşlarında ikən o qədər məhşurlaşmışdı ki, Şah Abbas şəxsən onunla görüşmək arzusunda idi. Hətta piyada Məşhəd ziyarətinə gedən şah yolda Şeyx Bəhaidən xahiş etmişdi ki, tələbəsinə məktub yazıb onu Məşhədə dəvət etsin. Molla Sədra böyük alim olmaqla yanaşı, həm də çox arif və abid insan idi. Ona görə ustadları ona dərs demək icazəsi vermişdilər. Zəmanəsinin fəqihlərinin əlindən bizar olan bu alim cahil ruhaniyətlə mübarizəyə qalxdı. Bildiyiniz kimi, şiə məzhəbində insanlar dini vəzifələrini müctəhidlərdən öyənirlər və onların rəylərinə əməl edirlər. Buna "təqlid” deyilirdi. Molla Sədra isə bildirirdi ki, o zaman müctəhidlər kimi tanınan insanlara təqlid etmək olmaz, çünki onlar buna layiq deyillər. Bununla bağlı o, hətta "Kitabul-Məşair” adlı bir əsər yazmışdı. Onun bu sözlərindən hiddətlənən fəqihlər Şah Abbasa şikayət etdilər və Molla Sədranın sürgün tələbini irəli sürdülər. Üləma deyirdi ki, Molla Sədra gərək şəhərə yox, ucqar kəndə sürgün edilsin, yoxsa onun fəsadının qarşısını almaq olmayacaq. Şah, Molla Sədranın yanına öz sədri-əzəmini göndərib üzr-xahlıq etdi və bildirdi ki, bu fəqihlər onu boğaza yığıblar. Ona görə də şah xahiş etdi ki, müvəqqəti olaraq gənc alim istədiyi yerdə bir kənd seçsin və orada məskunlaşsın. Alimin bütün xərclərini şah öz öhdəliyinə götürdü. Molla Sədra da Qum şəhərinin yaxınlığında yerləşən Kəhək kəndini seçdi.
Sürgündə
Kəhək Qumun yaylağı sayılırdı. Bu ərazilərin əksər məntəqələrindən fərqli olaraq kəndin gözəl iqlimi var idi. Kəhək sivilizasiyadan uzaq bir yer olduğundan, Molla Sədra heç bir kitab əldə edə bilmirdi ki, mütaliə ilə məşğul olsun. O, İsfahandakı dostlarına, xüsusən Şeyx Bəhai və Mir Damada məktub yollayaraq ona kitab göndərməyi xahiş edirdi. O zaman kitab olduqca bahalı idi və demək olar ki, şahlardan başqa heç kəs yaxşı kitabxana toplaya bilməzdi. Adətən şahlar bəzi kitabları mədrəsələrə vəqf edərdilər ki, tələbələr onlardan faydalana bilsin. Molla Sədra da mədrəsədən uzaq düşdüyünə görə, həm də kitablardan məhrum olmuşdu. Sürgündə yaşadığı müddətdə alim təfəkkürə dalır və yeni kitablar yazırdı. O, anlayırdı ki, dini cahil ruhaniyyətin caynaqlarından çıxarmaq lazımdır. Və buna müəyyən qədər də nail ola bildi.
Uzun illər idi ki, İslam ruhaniləri iki dəstəyə bölünmüşdülər. Birinci dəstə - elmi və savadı lazımsız sayan ariflər idi. Sufilər kimi tanınan bu cərəyanın nümayəndələri, bildirirdilər ki, həqiqəti tanımaq üçün yalnız və yalnız mənəviyyatın təmizlənməsi ilə məşğul olmaq lazımdır. Digər dəstə isə, quru ehkamçılığı təbliğ edirdilər. Onların fikrincə, həqiqət axtarışı boş bir şeydi, insan gərək şəriətə tabe olmaqdan başqa heç bir şeylə məşğul olmasın. Ona görə də onlar irfan və fəlsəfə ilə məşğul olanları kafir hesab edirdilər. Molla Sədra hər iki dəstəyə sözün əsl mənasında nifrət edirdi. O hələ İsfahanda olarkən bildirirdi ki, savadsız insan heç zaman mömin ola bilməz. Elmlə mənəvi paklıq gərək bir birini tamalasın. Ona qədər Tusi və Suhrəverdi kimi mütəfəkkirlər də bu fikirləri söyləsələr də, onların səyləri nəticəsiz qalmışdı. Yeri düşmüşkən, vaxtı ilə Hacə Nəsirəddin Tusi bütpərəst Xülakü xanın vəzirliyini qəbul etdiyinə görə müasirləri onu riyakar adlandırırdılar. Hərçənd məhz Tusinin sayəsində Bağdad və Dəməşq alimləri amanda qalmış və Marağaya köçüb elmi fəaliyyətlərini davam etdirmişdilər. Zəncanlı Şəhabəddin Suhrəverdi isə hələ XII əsrdə maddi aləmin nurdan (enerjidən) yarandığını iddia edirdi. Bu nəzəriyyə yalnız XX əsrdə sübuta yetirilmişdi. Lakin müasirləri Suhrəverdini "Quran təlimlərinə zidd söz” dediyinə görə kafir elan etmiş və onun qətlinə hökm vermişdilər. Şam (Suriya) valisinin bu hökmün icrasına mane olduğunu görən fəqihlər sultan Səlahəddin Əyyubiyə bildirdilər ki, əgər Suhrəverdi edam edilməsə Səlib yürüşülərinə qarşı müsəlmanları cihada təşfiq etməyəcəklər. Nədicədə, alim mömin bir insan olduğu halda, 38 yaşında ikən Hələbdə küfr ittihamı ilə edam edilmişdi.
Molla Sədra dini doqmaların kor-koranə itaət ediləsi bir ehkam olmadığını, əslində dini etiqadların məntiqə söykənən və insana faydalı olduğunu isbatlamağa çalışırdı. Müsəlmanların kütləvi şəkildə təhsillə məşğul olmasını istəyən Molla Sədranı bir çoxları anlamırdı. Lakin o, öz fikrindən daşınmadı və səy göstərməyə davam edirdi. Həmçinin o bildirirdi ki, alimlər gərək yalnız ərəb dilində deyil, xalqın anladığı dillərdə də kitablar yazsınlar. Bununla da istənilən şəxs ərəb dili öyrənmədən savada yiyələnə bilərdi. Nəhayət fəaliyyətinə təkan vermək üçün, Molla Sədra Kəhəkdə yazdığı əsərləri toplayıb Təbriz, İsfahan, Məşhəd və Qəzvindəki dostlarına yolladı.
Ölümü
Molla Sədranın İsfahan ruhanilərinə qarşı üsyanı bütün Səfəvi dövlətində məşhur idi. Hamı onunla tanış olmaq üçün Kəhəkə gəlirdi, onun dərslərindən faydalanırdı. Kəhəkə köçməsindən artıq 12 il keçmişdi ki, təqribən 1612-ci ildə Şiraz valisi, Səfəvi şahzadəsi Allahverdi xan onu doğma şəhərinə dəvət edir. Lakin bu dəvət uzun müddət gizli saxlanılır, ona görə alimin Şiraza gəlişi vaxtı dəqiq məlum deyil. Şiraz valisi Molla Sədra üçün xüsusi mədrəsə də tikdirməyə başladı və bu mədrəsəni çoxlu sayda kitablarla təmin etməyi qərara aldı. Allahverdi xan bilirdi ki, Şah Abbas Molla Sədranın Şiraza gəlişinə müxalif deyil, amma paytaxt ruhaniləri xəbər tutsalar ki, Şirazda sürgündə olan alim üçün elmi mərkəz inşa edilir, şaha təzyiq etməyə başlayacaqlar. Alim gizlicə Şiraza köçür, burada onun üçün hazırlanmış "Xan” mədrəsəsində dərs deyir və elmi fəaliyyətini davam etdirir. Allahverdi xan, onun ölümündən sonra isə oğlu İmamqulu xan Molla Sədraya əlindən gələn köməkliyi göstərir və onu himayə edirlər. Həmin dövrdə Molla Sədra mədəni bir inqilab edir ki, xalq onu dəstəkləməyə başlayır. Beləki, o zaman müctəhidlər "avam” saydıqları insanlarla birbaşa ünsiyyətə girməzdilər, xalqa qaynayıb-qarışmazdılar, çünki bunu öz şənlərinə sığıştırmırdılar. Molla Sədra isə əksinə, varlı ailənin övladı olduğuna baxmayaraq sadə həyat tərzi sürür və xalqla daim ünsiyyət saxlayırdı. İctimai həyatın tənzimlənməsində inhisarlığı qoruyan mühafizəkar alimlərə təqlidi batil bilən Molla Sədra bütün ölkənin rəğbətini qazanır. Qısa zamanda onun kitabları ölkədə yayıldıqdan sonra elmi dairələrdə "Sədrül-mütəəllihin” ("İlahiyyatçıların sədri”) adını qazanan alim, əsrlər boyu formalaşan dinə səhv yanaşmanı aradan aparmaq istəyirdi.
Molla Sədra ensiklopedik biliyə malik olduğundan özündən əvvəl yaşayıb yaratmış mütəfəkkirlərin ideya, nəzəriyyə, fikir və konsepsiyalarının dərin və dəqiq təhlilini verə bilmiş, bunun sayəsində də İslam fəlsəfəsini nəzərə çarpacaq dərəcədə zənginləşdirdi. XVII sərdə Səfəvi dövlətində baş verən intibah məhz bu mütəfəkkirin ideyaları əsasında gerçəkləşdi. Müasir dövrdə İslam dünyasının şərq regionlarında fəlsəfə hələ də Molla Sadranın və onun şagirdlərinin təlimlərinin təsiri altındadır. O, reallığa yeni baxış gətirdi, İslam fəlsəfəsində essensializmdən ekzistensializmə keçid yaratdı. Lakin qərb ekzistensializmindən fərqli olaraq, onun ekzistensialist kosmologiyası vahid Allaha bağlı idi. Hazırda Avropa və ABŞ-da onun əsərlərini tədqiq edən institutlar fəaliyyət göstərir. Molla Sədra sadəcə bir filosof və ya fəqih deyildi. Onun İslam və bəşəriyyət üçün xeyli xidmətləri olub. O, məzhəb təəssübkeşliyini bir yana atıb digər məzhəblərin mütəfəkkirlərinin ideyalarını öyrənmiş və öz fəlsəfi nəzəriyyəsində istifadə etmişdi. O dövrün alimlərindən fərqli olaraq o ilk dəfə bildirmişdi ki, maddə hərəkətdən doğur. Necəki, hazırda məlumdur ki, atomun varlığı elementar hissəciklərin hərəkəti sayəsində mümkündür. Həmçinin, Molla Sədra ilk dəfə anti-maddənin mövcudluğuna işarə etmişdi. Anti-maddənin varlığı isə yalnız son illərdə məlum olub.
Ömründə yeddi dəfə piyada Həcc ziyarətinə gedən Molla Sədra Şirazi təqribən 1640-cı ildə sonuncu ziyarətindən qayıdarkən Bəsrədə vəfat etdi. Onun nəşi Həzrət Əlinin (ə) Nəcəfdəki məqbərəsinin yaxınlığında torpağa tapşırıldı.
Hüseyn Abbasov
www.salaminfo.az |
